نگاهی به 75 سال جشنواره کن و تاریخچه حضور داوران ایرانی در این رویداد - وبلاگ تجهیزات شبکه

به گزارش وبلاگ تجهیزات شبکه، یکی از خبرهای اصلی حوزه فرهنگ در روزهای اخیر راهیابی اصغر فرهادی به هیئت داوران بخش مسابقه رسمی جشنواره بین المللی کن بود. فرهادی تا به امروز چندبار برنده جوایز از بخش های مختلف این جشنواره هم بوده و حالا برای اولین بار نامش در میان اعضای هیئت داوران این فستیوال سینمایی قرارگرفته. رابطه سینمای ایران با جشنواره فیلم کن یک رابطه قدیمی است و تا به حال، بیش از 10 بار، سینماگران ایرانی به عنوان داور در بخش های مختلف این جشنواره حضور داشته اند. حالا که چند روزی به آغاز 75امین جشنواره فیلم کن در فرانسه به جای مانده، نگاهی داشته ایم به تاریخچه این جشنواره مهم سینمایی دنیا، شیوه انتخاب هیئت داوران از کشورهای مختلف و تمام سینماگران ایرانی که تا امروز بر روی جایگاه داوری کن نشسته اند.

تاریخچه

همه چیز به زیرپاگذاشتن عدالت در دوران آلمان نازی بر می گردد. در جولای سال 1938، در ششمین دوره جشنواره ونیز، یک فیلم آمریکایی برنده اصلی شد، اما با فشار هیتلر همه آرا تغییر پیدا کرد. رهبر نازی ها دستور داده بود که فیلم المپیا که یک پروپاگاندا برای آلمان نازی بود همراه با یک فیلم ایتالیایی به عنوان برنده جشنواره معرفی شوند. این حرکت خشم کشورهایی مانند فرانسه، آمریکا و بریتانیا را برانگیخت و آنها تصمیم گرفتند که جشنواره ونیز را ترک نمایند و دیگر به آن بازنگردند.

فیلپ ارلانگر، یکی از فیلمنامه نویسان و اعضای هیئت اعزامی به جشنواره ونیز، در راه بازگشت به این فکر کرد که باید یک جشنواره مستقل از ونیز در فرانسه راه اندازی گردد، تا دیگر محدودیت های موجود را نداشته باشد. این جشنواره باید قبل از برپایی دور بعدی جشنواره ونیز بازگشایی می شد. در آن روزها بعضی از مقامات دولتی فرانسه از این کار می ترسیدند و بیم تیره و تار شدن روابط دیپلماسی با ایتالیا را داشتند. اما بلاخره برگزاری جشنواره تصویب شد. پس از طی جهتهای مختلف بلاخره شهر کن که آب و هوا و ساحلش تداعی نماینده هالیوود بود، برای برگزاری این فستیوال انتخاب شد.

جشنواره کن در ابتدا قرار بود بین 1 تا 20 سپتامبر 1939 برگزار گردد. بی طرفی یکی از اصلی ترین مسایلی بود که باید در این جشنواره رعایت می شد، بنابراین از تمام کشورهای دنیا حتی آلمان و ایتالیا هم برای حضور در این جشنواره دعوت به عمل آمد. اما دو دولت فاشیست، دعوت را رد کردند و در نهایت تنها 9 کشور در این رویداد شرکت کردند. اما شروع جنگ دنیای دوم دقیقا در روزهایی که جشنواره کن قرار بود شروع گردد، همه برنامه ریزی ها را بهم ریخت. هیئت اجرایی جشنواره کوشش کردند در دوران جنگ، جشنواره را برگزارنمایند، اما عملا امکان پذیر نبود. تا اینکه بلاخره یک سال پس از انتها جنگ، در حالی که اوضاع کشور فرانسه به شدت بهم ریخته بود، برای اولین بار این جشنواره کار خود را به طور رسمی در 20 سپتامبر 1946 شروع کرد.

در دهه 40 میلادی تا اواسط دهه پنجاه، این جشنواره بیشتر حالت تقدیر داشت و هر فیلمی در آن شرکت می کرد به جایزه می رسید. در سال های بعد، ملاحظات دیپلماتیک و پس از آن جنگ سرد هم بر انتخاب فیلم ها سایه انداخت و حتی این جشنواره هم نتوانست به راحتی مسایل سیاسی را نادیده بگیرد. اما با گذر از این بحران ها، کلا ملاحظات سیاسی از فرایند جشنواره حذف شد. حتی در سال 1973، جشنواره فیلم کن این استقلال را پیدا کرد که خود فیلم ها را از کشورهای مختلف انتخاب کند و این یعنی دیگر فیلم ها به اجازه رسمی کشور سازنده برای حضور در کن نیاز نداشتند. در دهه شصت و هفتاد فستیوال کن با فراز و نشیب های فراوانی روبرو بود و حتی دوبار تا مرز تعطیلی هم رفت.

در سال های ابتدایی جایزه ای به نام جایزه بزرگ به برندگان فستیوال اهدا می شد، اما پس از مدتی برگزارنمایندگان تصمیم گرفتند یک شکل تعیین برای جایزه اصلی جشنواره در نظر بگیرند. اولین بار در سال 1954 سوزان لازون جواهرساز پاریسی پیشنهاد استفاده از برگ نخل که سمبل شهر کن و جشنواره فیلم کن شده بود را به عنوان جایزه داد که در نهایت از سال 1955 جایزه نخل طلا جایگزین جایزه بزرگ این جشنواره شد.

با ورود به دهه هشتاد میلادی جشنواره کن، در کوشش بود که از مرزهای اروپا و آمریکا فراتر رود و در پی استعدادهایی خاص از سراسر دنیا بود و همین موضوع پای سینماگران، چین، فیلیپین، کوبا، هند، نیوزلند و آرژانتین و… را به فستیوال کن باز کرد.

بخش های مسابقه و ساختار

در این سال ها قوانین، مقررات و بخش های مختلف جشنواره کن تغییرات زیادی داشته و گاهی بخش هایی اضافه یا کم شده اند. حالا پس از جهت 75 ساله ای که جشنواره طی نموده، سه بخش کلی در این فستیوال تعریف شده: 1-بخش رقابت اصلی، 2-بخش موازی، 3- بخش رویدادها

بخش اصلی، رویداد اصلی جشنواره است که به داوری فیلم های حاضر در بخش رقابتی جشنواره، بخش نگاهی نو، فیلم های کوتاه، سینه فونداسیون یا همان کارهای مدرسه های سینمایی و دانشجویی، می پردازد. بخش موازی، در واقع مراسم های مستقل از رویداد اصلی است که در همان روزهای جشنواره برپا می گردد. مثل دو هفته کارگردانان، هفته منتقدان، انجمن سینمای مستقل. در بخش رویداد، بزرگداشت سینماگران، کارگاه های آموزشی و بخش بازار و فروش فیلم ها برگزار می گردد.

شیوه انتخاب داوران

از سال 1947 تا 1954 هئیت داوران جشنواره فیلم کن از سینماگران و افراد مشهور سینمای فرانسه تشکیل می شد. اما پس از سال 1955 و با تصمیم بر اهدای نخل طلا به جای جایزه بزرگ، با توجه به رویکرد بین المللی که این جشنواره داشت، داوران از میان مشاهیر صنعت سینما در دنیا انتخاب شدند. در سال 1978، ژیل ژاکوب به هیئت تصمیم گیرنده جشنواره اضافه شد و تغییرات زیادی در آن به وجود آورد. از جمله اینکه ستاره های سینماگر از سراسر دنیا را وارد هیئت داوری کرد. فرایندی که تا امروز ادامه دارد. طبق اساسنامه جشنواره مسئولیت انتخاب فیلم ها کاملا برعهده هئیت داوران است، به همین علت یک رییس برای این هئیت انتخاب می گردد و 8 داور به قضاوت درباره فیلم های اصلی حاضر در این رقابت می نشینند. در بخش های فرعی جشنواره هم داورانی متناسب با موضوع بخش، از کشورهای دیگر در هئیت داوری قرار می گیرند.

سینمای ایران در کن

رابطه سینمای ایران با جشنواره فیلم کن به دهه 60 میلادی بر می گردد. در چهاردهمین دوره برگزاری این فستیوال در سال 1961، مصادف با سال 40 شمسی، برای اولین بار فیلم کوروش کبیر ساخته فری فرزانه، به نمایندگی از کشور ایران در این رویداد شرکت کرد. سه سال بعد از آن، فیلم دیگری با نام طلوع فجر به کارگردانی احمد فاروقی قاجار، در بخش فیلم های کوتاه جشنواره کن حضور پیدا کرد. این فیلم اولین جایزه جشنواره فیلم کن را برای ایران به همراه داشت، به نام جایزه شورای عالی تکنیک. اما اولین حضور پیروز ایران که نظرها را به سمت سینمای جوان یک کشور آسیایی جلب کرد، به حضور فیلم گاو ساخته داریوش مهرجویی در سال 1349 بر می گردد. این فیلم در بخش دو هفته با کارگردانان این فستیوال به نمایش عایدی. پس از آن تا پیش از انقلاب اسلامی، سه فیلم پستچی ساخته مهرجویی، شازده احتجاب و سایه های بلند باد ساخته بهمن فرمان آرا در این جشنواره شرکت کردند. اما هیچ کدام از آنها نتواستند به جایزه فستیوال کن برسند.

دقیقا سه ماه پس از وقوع انقلاب، سی و سومین جشنواره فیلم کن برگزار گردید و فیلم چریکه تارا اثر بهرام بیضایی در این دوره شرکت داشت. فیلمی که در ایران هیچ گاه مجوز انتشار پیدا نکرد و این فرایندی بود که تا به امروز در رابطه جشنواره کن و سینمای ایران به جای مانده. یعنی بسیاری از فیلم هایی که در ایران اجازه اکران و پخش پیدا نمی نمایند، براساس قانون آزادی انتخاب این جشنواره، راهی کن می شوند.

از سال 58 تا سال 70، سینمای ایران دیگر هیچ رابطه ای با جشنواره فیلم کن نداشت. تا اینکه خسرو سینایی در سال 1991، با فیلم در کوچه های عشق در این رویداد شرکت کرد. حضور او شروعی دوباره برای رابطه میان سینمای ایران و یکی از مهم ترین جشنواره های خارجی بود. رابطه ای که در دهه هفتاد شمسی، افتخارات زیادی را برای ایران به همراه داشت. سال 71 عباس کیارستمی برای اولین بار با فیلم زندگی و دیگر هیچ در بخش نوعی نگاه این جشنواره حضور داشت و مقدمه ای بود بر حضور پیروز بعدی او. در سال 1374، جعفرپناهی با فیلم بادکنک سفید در کن حضور داشت و با دریافت سه جایزه دوربین طلایی، فیپرشی و جایزه دو هفته با کارگردانان، نام خود را بر سر زبان ها انداخت.

اما درخشان ترین حضور ایران در کن، به سال 1376 بر می گردد که نخل طلای این جشنواره برای فیلم طعم گیلاس به عباس کیارستمی رسید. این اتفاق گرچه بازخوردهای متناقضی در داخل کشور داشت، اما انگار شروعی بود بر ارتباط تنگاتنگ سینمای ایران با جشنواره کن. از سال 76 تا سال 97 در هر دوره این فستیوال سینمای ایران با فیلم های مختلف حضور داشته و جوایز متعددی را دریافت نموده. از جمله فیلم تخته سیاه ساخته سمیرا مخلباف، زیر نور ماه ساخته رضا میرکریمی، سفر قندهار ساخته محسن مخملباف، زمانی برای مستی اسب ها ساخته بهمن قبادی، خواب تلخ ساخته محسن امیر یوسفی، کپی برابر اصل ساخته عباس کیارستمی، ناهید ساخته آیدا پناهنده و…

یکی از مهم ترین جوایزی هم که در تاریخ جشنواره کن، نصیب سینمای ایران شد، به سال 1395 و حضور فیلم فروشنده اصغر فرهادی در این جشنواره برمی گردد. این فیلم توانست دو جایزه مهم برترین فیلمنامه و برترین بازیگر مرد را برای شهاب حسینی، از جشنواره کن دریافت کند. سال جاری هم برادران لیلا ساخته سعید روستایی، راهی کن شده و باید دید با حضور یک داور ایرانی، سینمای ایران چه نتیجه ای از این فستیوال به دست میاورد.

همه داوران ایرانی کن

اصغر فرهادی اولین داور ایرانی بخش مسابقه اصلی جشنواره کن نیست. از سال 1372، سینماگران ایرانی در بخش های مختلف این جشنواره، در هیئت داوران قرار داشته اند و حضور فرهادی تکمیل نماینده این فرایند پیروزیت آمیز برای سینمای ایران است. اولین داوری یک سینماگر ایرانی در چهل و ششمین دوره جشنواره کن، در سال 1993 رخ داد. عباس کیارستمی در این دوره به عنوان یکی از اعضای هیات داوری بخش رسمی انتخاب شد.

هشت سال پس از آن در پنجاه و چهارمین جشنواره فیلم کن، سمیرا مخملباف پس از پیروزیت فیلم های سیب و تخته سیاه به عنوان داور بخش فیلم های کوتاه و سینه فونداسیون در کن حضور داشت. در این دوره محسن مخملباف، رضا میرکریمی و عباس کیارستمی هم در بخش های مختلف با آثارشان حضور داشتند و به رقابت با فیلم های دیگر پرداختند. یک سال بعد بازهم کیارستمی برای داوری در این جشنواره انتخاب شد اما در بخش فیلم های کوتاه و سینه فونداسیون. در کنار او بهمن قبادی هم از اعضای داوری جایزه دوربین طلایی بود.

کیارستمی در سال 2005 و 2014، دوبار دیگر به عنوان داور در کن حضور داشت، اما دیگر نه در میان اعضا که رییس هیئت داوران در بخش های مختلف این جشنواره بود. سال 2005 رییس هیئت داوران جایزه دوربین طلایی و سال 2014، رییس هیئت داوران بخش فیلم کوتاه و سینه فونداسیون. نام های دیگری مانند جعفر پناهی و حامد سیلمان زاده، هم به عنوان داوران بخش های جنبی جشنواره کن، در تاریخ این فستیوال به ثبت رسیده اند.

تا به حال دوبار زنان سینماگران ایرانی در بخش اصلی این فستیوال، به داوری پرداخته اند. سال 2014، لیلا حاتمی و سال 2016 کتایون شهابی نامشان در میان هیئت داوران قرارگرفت. علاوه بر این، افرادی مانند مرجان ساتراپی، دزیره اخوان هم داوران بخش های جنبی این جشواره بوده اند. نام نیکی کریمی هم به عنوان دومین زن ایرانی که داور جشنواره فیلم کن بوده در این فهرست وجود دارد. او سال 2007، داور بخش فیلم کوتاه و سینه فونداسیون بود.

حالا میراث حضور داوران ایرانی در جشنواره کن، در 75امین دوره این فستیوال مهم دنیای، برای دهمین بار به یک ایرانی رسیده است. اصغر فرهادی سال گذشته با فیلم قهرمان در بخش رقابت اصلی این جشنواره حضور داشت و به جایزه رسید. حالا فرهادی در کنار 7 عضور دیگر هیئت داوران و رییس این اعضا، قرار است فیلم های بخش اصلی را مورد قضاوت قراردهند.